Detail van het wapenschild op de gevel van Janskerkhof 12 met daarop rechts een drietal ‘morenhoofden’. (c) Anna van Kooij
Welkom op onze vernieuwde website waar de sporen van de slavernijgeschiedenis in de stad en regio Utrecht centraal staan. Het koloniale verleden lijkt in Utrecht ver weg maar ook deze stad inclusief haar (vroegere) inwoners zijn op verschillende manieren verbonden met de geschiedenis van koloniale exploitatie, slavernij en mondiale slavenhandel. In het verleden hebben het stadsbestuur van Utrecht, bestuurders en gewone Utrechters deelgenomen aan koloniale ondernemingen en geïnvesteerd in plantages, en waren zij slaveneigenaren en -handelaren. Dit is kennis die niet vanzelf spreekt. Deze website biedt meer informatie maar is zeker niet compleet. We vullen deze website aan met historisch materiaal en hopen dat het anderen ook inspireert om op onderzoek uit te gaan.
Deze website bestaat sinds 2011 en is vernieuwd naar aanleiding van de publicatie Slavernij en de stad Utrecht (Walburg Pers, 2021) dat in opdracht van de gemeente Utrecht 30 juni 2021 is verschenen.
De Utrechtse samenleving is op talloze manieren verbonden met de geschiedenis van koloniale exploitatie, slavernij en mondiale slavenhandel. In het verleden hebben het stadsbestuur van Utrecht, talloze bestuurders en gewone Utrechters deelgenomen aan koloniale ondernemingen en geïnvesteerd in plantages, en hebben zij tot slaaf gemaakten verhandeld of in eigendom gehad. Regenten, notarissen, kooplieden, investeerders, kerkelijke overheden en universiteit hebben in de loop der eeuwen geprofiteerd van het koloniale systeem, dat in zowel West als Oost in grote mate steunde op de arbeid van tot slaaf gemaakten.
Deze kennis spreekt niet vanzelf. In Utrecht lijkt het koloniale verleden soms ver weg. De stad lijkt geen prominente instituties zoals handelscompagnieën te hebben gehuisvest en lijkt een bescheiden rol te hebben gespeeld in de mondiale geschiedenis van Europees en Nederlands kolonialisme en op slavernij gebaseerde exploitatie. De geschiedenis van kolonialisme, slavernij en slavenhandel maakt daarom nauwelijks deel uit van het historisch bewustzijn van veel Utrechtse inwoners. Dat geldt echter niet voor iedereen. In de loop van eeuwen zijn veel inwoners van de koloniën, onder wie ook (nazaten van) tot slaaf gemaakten in Utrecht komen wonen. Voor hen is de geschiedenis van kolonialisme en slavernij een vanzelfsprekend onderdeel van de eigen geschiedenis. Maar erkenning van het slavernijverleden is veelal uitgebleven, net als het besef dat Utrecht en Utrechters in verleden en heden een integraal onderdeel vormden van de mondiale geschiedenis van koloniale exploitatie en slavenhandel.
Over de redacteurs
Nancy Jouwe is cultuurhistoricus en freelance onderzoeker, docent, publicist en publiek spreker. Ze is mede-redacteur van De slavernij in Oost en West. Het Amsterdam onderzoek (2020) en Slavernij herbezien (2021). Matthijs Kuipers promoveerde in 2018 aan het Europees Universitair Instituut in Florence en is nu werkzaam als zelfstandig onderzoeker. Hij is de auteur van A metropolitan history of the Dutch empire, 1850-1940. Remco Raben doceert Aziatische, mondiale en koloniale geschiedenis aan de universiteiten van Utrecht en Amsterdam en publiceert vooral over de koloniale en postkoloniale geschiedenis van Indonesië en Nederland.
Podcasts
De sporen van het slavernijverleden liggen ook in Utrecht en we kunnen deze op verschillende podcasts volgen.
Volg de Utrechtse sporen
In de podcast ‘Volg de Utrechtse Sporen’ volgen Nancy Jouwe en Tessa Hofland de sporen van het Utrechtse koloniale en slavernijverleden.
Als je die sporen volgt, kom je uit bij verhalen over vergaarde rijkdommen voor de stad, gemeente en provincie. Je vindt verhalen over mensen die hier onvrijwillig heen zijn gehaald en de mensen die ze haalden. In Utrecht woonden tegenstanders van de slavernij, en fanatieke voorstanders. Deze geschiedenis reikt tot buiten de stadsgrenzen, denk maar aan slot Zuylen en de Kaapse Bossen.
Gezicht op het slot Zuylen te Oud-Zuilen (gemeente Zuilen) uit het noorden, ca 1600-1620. Tekening van Abraham de Haen uit 1726 (Atlas Coenen van ’s Gravesloot). Bron foto Het Utrechts Archief
De eerste aflevering is te horen vanaf 23 februari, een jaar nadat Utrecht excuses aanbood voor het aandeel dat het stadsbestuur had in het eigen slavernijverleden. In aanloop naar 1 juli volgen meer afleveringen.
Volg de Utrechtse Sporen .. wordt mede mogelijk gemaakt door de gemeente Utrecht en dankzij het HKU fine arts fellowship van Nancy Jouwe, 2022-2025. Met dank aan Sites of Memory
Utrecht en de Kaapkolonie
Vanaf de tentoonstelling Cape X Utrecht in de Academie Galerie (AG) van de HKU aan de Minrebroederstraat een gesprek met cultuurhistoricus Nancy Jouwe. Zij is medesamensteller van de tentoonstelling en van het boek Slavernij en de stad Utrecht (2021).
Wat was de band van Utrecht met de Kaapkolonie door de eeuwen heen? Hoe herken je het koloniale verleden in het heden?
‘Waar wij allen vandaan komen’ (copyright Jasper Albinus, 2022) is onderdeel van een gezamenlijke performance met dichter Sayonara Stutgard tijdens de bijeenkomst waarbij burgemeester Sharon Dijksma van Utrecht excuses aanbood voor het slavernijverleden van de stad op 23 februari 2022
vandaag
spreekt men van excuses
de geschiedenis omgedoopt
tot een drielettergrepig woord
als een brok in onze keel terugkeert naar de vraag
hoe we ooit zijn begonnen met zwijgen
in de statenkamer op het Janskerkhof
werd vergaderd over maximale winst
en wat dat ons zou kosten
waarom Utrecht niet alleen de naam van een stad werd
maar ook die van een mens
wat zien we nu onze ogen dezelfde kant opkijken?
welke verhalen vertellen we onszelf om te overleven?
je betovergrootvader?
hij had slechts aandelen
ter waarde van soms wel zesduizend gulden
mensenlevens omgerekend in dividend
zoals vele stadsbestuurders hun zakken vulden
zoals dat toen ging
zoals Daniël Cornelis de Leeuw geld investeerde
er plantages in Demerara en Essequibo mee oprichtte
inkomsten familiebanden productieketens
een bloedmooi hoekpand aan de nieuwegracht
wie wonen daar?
wat weten zij van de voormalige bewoners?
bewindhebbers
onderhandelaars
wethouders
investeerders
hun nazaten
en hoe het weer opnieuw
en opnieuw
en opnieuw
als concubine
op de plantages
als matroos
ambachtslieden
er zijn talloze manieren waarop mensen hun naam verliezen
welke verhalen vertellen we onszelf om te overleven?
oh maar mijn overgrootmoeder?
zij was een prinses uit de kraton
bedreef de liefde met haar minnaar
was van stand en droeg de mooiste sarong
met patronen die ze doorgaf aan haar kinderen en kleinkinderen
toch?
soms vraag ik me af waarom er zo weinig over haar bekend is
of zij niet minderjarig was toen ze het eiland verliet
om nooit meer terug te keren in de archieven
familielijnen die plotseling ophielden
alsof vrouwen zoals zij niet bestonden
vrouwen zoals zij die aan het kortste eind trokken
onder het toezicht van de Nederlandse slavenhouder
werden geboren, verscheept en verhandeld
gedwongen kinderen als wees op de wereld te zetten
zoals dat toen ging
zoals een overgrootmoeder doorsijpelt
naar haar kinderen en het reliëf van onze straten en gebouwen
hoe het zich nestelt in de taal van onze lichamen
tot ook ons denken
tot ook Sibilla van Batavia
tot we onszelf en elkaar opdelen
tot de mensen daadwerkelijk leren geloven in een koloniaal sprookje
maar zij bestonden
ook voor de Engelsen en Portugezen
zij bestonden
in de tongval van hun voormoeders
zij bestonden
zelfs wanneer hun huid dat niet toeliet
wisten op talloze manieren hun naam hun naam hun naam
terug te roepen
zij bestonden en bestaan
in de voetsporen van nakomelingen
die opnieuw en opnieuw hun strijd eren
want ik herinner mij de schrijvers
ik herinner mij de demonstraties
ik herinner mij de families die stil bleven
en de gemeenschappen die zich uitspraken
vandaag
een drielettergrepig woord
een gebaar dat zich noch begin noch einde kan noemen
maar een poging te omvatten
wat zich onder het vernis van een stad bevindt
over wie tot mens
en wie tot machthebbende behoorde
over waar wij allen vandaan komen
Jasper Albinus (1997) treedt regelmatig op als dichter en spoken word-artiest. Zijn dichtkunst en performance gebruikt hij als instrumenten om vraagstukken rondom identiteit, geschiedenis en politiek voelbaar te maken.
Stadswandeling
Met een gids bezoekt u plekken in het historische centrum van Utrecht waar middels verhalen zichtbaar wordt hoe de stad en haar (vroegere) bewoners verbonden zijn met de geschiedenis van slavernij en de mondiale handel in slaafgemaakten.
In het overzicht onderaan deze pagina en in onze agenda ziet u of en wanneer er een wandeling (Standaard Tour) gepland staat. U kunt (voor meer personen) reserveren zolang er plaatsen beschikbaar zijn. Een wandeling gaat door wanneer er minimaal tien (10) deelnemers zijn. Het maximaal aantal deelnemers is vijfentwintig (25). Kosten per deelnemer €12,50. Na reservering ontvangt u een bevestiging. Uiterlijk een dag van te voren hoort u of de wandeling wel of niet doorgaat. Wanneer deze doorgaat krijgt u aanvullende informatie over de wandeling.
Gaat uw voorkeur uit naar een andere datum en/of tijd dan in de agenda aangegeven, kies dan voor een Tour op Maat. Voor deze wandeling bespreken we datum, tijdstip en eventuele extra verzoeken. Het maximaal aantal deelnemers is vijfentwintig (25). Het minimum aantal deelnemers is in overleg. Voor deze wandeling vragen we een vast prijs. Bij een kleine groep (minder dan 10 deelnemers) overleggen we over deze kosten. Voor meer informatie over de Tour op Maat en het aanvragen hiervan kunt u gebruik maken van dit mailformulier. Op het mailformulier graag vermelden of uw aanvraag vanuit een organisatie/ instelling komt of een privé initiatief is.
In de schuiftabel hieronder vindt u beknopte informatie over de verschillende wandelingen. Bekijk ook onze algemene voorwaarden.
For English speakers a Traces of Slavery city walk with an English speaking guide is available on request. For information and reservations please mail us using our mail form.
Verschuif de tabel voor alle informatie >>
type
aanvang
duur (min.)
korte omschrijving
aanmelding
min/max. deelnemers
prijs p.p.
standaard donderdag
17:30
90
kennismaking met het in Utrecht zichtbare slavernijverleden
Op aanvraag hetzij zondag 11:00u of donderdag 17:30u
90
Wandeling specifiek gericht op een of meer van de volgende thema’s: zwarte aanwezigheid, De rol van de kerk, universiteitsgebouwen, Thematische wandelingen kun je als groep reserveren.
Deze website gebruikt cookies om het gebruik ervan te verbeteren. Wij gaan er vanuit de je hiermee akkoord gaat, zo niet dan kun je de instellingen wijzigen. Lees meer
Cookies zijn kleine tekstbestanden die door websites kunnen worden gebruikt om de ervaring van een gebruiker efficiënter te maken. In de wet staat dat we cookies op uw apparaat kunnen opslaan als ze strikt noodzakelijk zijn voor de werking van deze site. Voor alle andere soorten cookies hebben wij uw toestemming nodig. Deze site maakt gebruik van verschillende soorten cookies. Sommige cookies worden geplaatst door diensten van derden die op onze pagina's worden weergegeven.
Noodzakelijke cookies helpen een website bruikbaar te maken door basisfuncties zoals Paginanavigatie en toegang tot beveiligde delen van de website in te schakelen. Zonder deze cookies kan de website niet goed functioneren.
Marketing cookies worden gebruikt om bezoekers op verschillende websites te volgen. Het is de bedoeling om advertenties weer te geven die relevant en aantrekkelijk zijn voor de individuele gebruiker en daardoor waardevoller zijn voor uitgevers en externe adverteerders.
Analytische cookies helpen website-eigenaren om te begrijpen hoe bezoekers omgaan met websites door informatie anoniem te verzamelen en te rapporteren.
Voorkeurscookies stellen een website in staat om informatie te onthouden die de manier waarop de website zich gedraagt of uiterlijk verandert, zoals de taal van uw voorkeur of de regio waarin u zich bevindt.
