Sporen van Slavernij in Utrecht

Welkom bij Sporen van Slavernij Utrecht

Detail van het wapenschild op de gevel van Janskerkhof 12 met daarop rechts een drietal ‘morenhoofden’. (c) Anna van Kooij

Welkom op onze vernieuwde website waar de sporen van de slavernijgeschiedenis in de stad en regio Utrecht centraal staan. Het koloniale verleden lijkt in Utrecht ver weg maar ook deze stad inclusief haar (vroegere) inwoners zijn op verschillende manieren verbonden met de geschiedenis van koloniale exploitatie, slavernij en mondiale slavenhandel. In het verleden hebben het stadsbestuur van Utrecht, bestuurders en gewone Utrechters deelgenomen aan koloniale ondernemingen en geïnvesteerd in plantages, en waren zij slaveneigenaren en -handelaren. Dit is kennis die niet vanzelf spreekt. Deze website biedt meer informatie maar is zeker niet compleet. We vullen deze website aan met historisch materiaal en hopen dat het anderen ook inspireert om op onderzoek uit te gaan.

Deze website bestaat sinds 2011 en is vernieuwd naar aanleiding van de publicatie Slavernij en de stad Utrecht (Walburg Pers, 2021) dat in opdracht van de gemeente Utrecht 30 juni 2021 is verschenen.

Slavernij en de stad Utrecht

Boek reserveren

De Utrechtse samenleving is op talloze manieren verbonden met de geschiedenis van koloniale exploitatie, slavernij en mondiale slavenhandel. In het verleden hebben het stadsbestuur van Utrecht, talloze bestuurders en gewone Utrechters deelgenomen aan koloniale ondernemingen en geïnvesteerd in plantages, en hebben zij tot slaaf gemaakten verhandeld of in eigendom gehad. Regenten, notarissen, kooplieden, investeerders, kerkelijke overheden en universiteit hebben in de loop der eeuwen geprofiteerd van het koloniale systeem, dat in zowel West als Oost in grote mate steunde op de arbeid van tot slaaf gemaakten.

Deze kennis spreekt niet vanzelf. In Utrecht lijkt het koloniale verleden soms ver weg. De stad lijkt geen prominente instituties zoals handelscompagnieën te hebben gehuisvest en lijkt een bescheiden rol te hebben gespeeld in de mondiale geschiedenis van Europees en Nederlands kolonialisme en op slavernij gebaseerde exploitatie. De geschiedenis van kolonialisme, slavernij en slavenhandel maakt daarom nauwelijks deel uit van het historisch bewustzijn van veel Utrechtse inwoners. Dat geldt echter niet voor iedereen. In de loop van eeuwen zijn veel inwoners van de koloniën, onder wie ook (nazaten van) tot slaaf gemaakten in Utrecht komen wonen. Voor hen is de geschiedenis van kolonialisme en slavernij een vanzelfsprekend onderdeel van de eigen geschiedenis. Maar erkenning van het slavernijverleden is veelal uitgebleven, net als het besef dat Utrecht en Utrechters in verleden en heden een integraal onderdeel vormden van de mondiale geschiedenis van koloniale exploitatie en slavenhandel.

Over de redacteurs

Nancy Jouwe is cultuurhistoricus en freelance onderzoeker, docent, publicist en publiek spreker. Ze is mede-redacteur van De slavernij in Oost en West. Het Amsterdam onderzoek (2020) en Slavernij herbezien (2021).
Matthijs Kuipers promoveerde in 2018 aan het Europees Universitair Instituut in Florence en is nu werkzaam als zelfstandig onderzoeker. Hij is de auteur van A metropolitan history of the Dutch empire, 1850-1940.
Remco Raben doceert Aziatische, mondiale en koloniale geschiedenis aan de universiteiten van Utrecht en Amsterdam en publiceert vooral over de koloniale en postkoloniale geschiedenis van Indonesië en Nederland.

Podcasts

De sporen van het slavernijverleden liggen ook in Utrecht.

In de podcast ‘Volg de Utrechtse Sporen’ volgen Nancy Jouwe en Tessa Hofland de sporen van het Utrechtse koloniale en slavernijverleden.

Als je die sporen volgt, kom je uit bij verhalen over vergaarde rijkdommen voor de stad, gemeente en provincie. Je vindt verhalen over mensen die hier onvrijwillig heen zijn gehaald en de mensen die ze haalden. In Utrecht woonden tegenstanders van de slavernij, en fanatieke voorstanders. Deze geschiedenis reikt tot buiten de stadsgrenzen, denk maar aan slot Zuylen en de Kaapse Bossen.

Gezicht op het slot Zuylen te Oud-Zuilen (gemeente Zuilen) uit het noorden, ca 1600-1620. Tekening van Abraham de Haen uit 1726 (Atlas Coenen van ’s Gravesloot). Bron foto Het Utrechts Archief

De eerste aflevering is te horen vanaf 23 februari, een jaar nadat Utrecht excuses aanbood voor het aandeel dat het stadsbestuur had in het eigen slavernijverleden. In aanloop naar 1 juli volgen meer afleveringen.

Volg de Utrechtse Sporen .. wordt mede mogelijk gemaakt door de gemeente Utrecht en dankzij het HKU fine arts fellowship van Nancy Jouwe, 2022-2025. Met dank aan Sites of Memory.

Jasper Albinus “Waar wij allen vandaan komen”

‘Waar wij allen vandaan komen’ (copyright Jasper Albinus, 2022) is onderdeel van een gezamenlijke performance met dichter Sayonara Stutgard tijdens de bijeenkomst waarbij burgemeester Sharon Dijksma van Utrecht excuses aanbood voor het slavernijverleden van de stad op 23 februari 2022

vandaag 
spreekt men van excuses 

de geschiedenis omgedoopt 
tot een drielettergrepig woord 

als een brok in onze keel terugkeert naar de vraag 
hoe we ooit zijn begonnen met zwijgen

in de statenkamer op het Janskerkhof 
werd vergaderd over maximale winst
en wat dat ons zou kosten 

waarom Utrecht niet alleen de naam van een stad werd 
maar ook die van een mens

wat zien we nu onze ogen dezelfde kant opkijken?
welke verhalen vertellen we onszelf om te overleven?

je betovergrootvader? 
hij had slechts aandelen 
ter waarde van soms wel zesduizend gulden  

mensenlevens omgerekend in dividend
zoals vele stadsbestuurders hun zakken vulden
zoals dat toen ging 

zoals Daniël Cornelis de Leeuw geld investeerde
er plantages in Demerara en Essequibo mee oprichtte   	

inkomsten familiebanden productieketens 
een bloedmooi hoekpand aan de nieuwegracht  
wie wonen daar? 

wat weten zij van de voormalige bewoners? 
bewindhebbers
onderhandelaars
wethouders
investeerders
hun nazaten
en hoe het weer opnieuw 
en opnieuw 
en opnieuw 

als concubine
op de plantages
als matroos 
ambachtslieden 

er zijn talloze manieren waarop mensen hun naam verliezen         
welke verhalen vertellen we onszelf om te overleven?
oh maar mijn overgrootmoeder? 
zij was een prinses uit de kraton

bedreef de liefde met haar minnaar 
was van stand en droeg de mooiste sarong
met patronen die ze doorgaf aan haar kinderen en kleinkinderen 	
toch?

soms vraag ik me af waarom er zo weinig over haar bekend is 
of zij niet minderjarig was toen ze het eiland verliet 
om nooit meer terug te keren in de archieven 
familielijnen die plotseling ophielden
 
alsof vrouwen zoals zij niet bestonden  
vrouwen zoals zij die aan het kortste eind trokken  

onder het toezicht van de Nederlandse slavenhouder
werden geboren, verscheept en verhandeld
gedwongen kinderen als wees op de wereld te zetten 

zoals dat toen ging

zoals een overgrootmoeder doorsijpelt 
naar haar kinderen en het reliëf van onze straten en gebouwen 
hoe het zich nestelt in de taal van onze lichamen 
tot ook ons denken 
tot ook Sibilla van Batavia
tot we onszelf en elkaar opdelen 
tot de mensen daadwerkelijk leren geloven in een koloniaal sprookje 




maar zij bestonden 
ook voor de Engelsen en Portugezen 
zij bestonden 
in de tongval van hun voormoeders
zij bestonden 
zelfs wanneer hun huid dat niet toeliet 
wisten op talloze manieren hun naam hun naam hun naam 
terug te roepen
zij bestonden en bestaan  
in de voetsporen van nakomelingen 
die opnieuw en opnieuw hun strijd eren

want ik herinner mij de schrijvers
ik herinner mij de demonstraties
ik herinner mij de families die stil bleven 
en de gemeenschappen die zich uitspraken 

vandaag
een drielettergrepig woord
een gebaar dat zich noch begin noch einde kan noemen 
maar een poging te omvatten
wat zich onder het vernis van een stad bevindt 

over wie tot mens
en wie tot machthebbende behoorde
over waar wij allen vandaan komen

Jasper Albinus (1997) treedt regelmatig op als dichter en spoken word-artiest. Zijn dichtkunst en performance gebruikt hij als instrumenten om vraagstukken rondom identiteit, geschiedenis en politiek voelbaar te maken.

Stadswandeling

Met een gids bezoekt u plekken in het oude centrum van Utrecht waar zichtbaar wordt hoe de stad en haar (vroegere) bewoners op diverse manieren verbonden zijn met de geschiedenis van slavernij en de mondiale handel in slaafgemaakten.

In de agenda en in het overzicht onderaan deze pagina vindt u de data waarop een Standaard Tour gepland staat. Deze Standaard Tour wordt een paar keer maand aangeboden op donderdag en/of zondag.
U kunt (voor meer personen) reserveren zolang er plaatsen beschikbaar zijn. Een wandeling gaat door wanneer er minimaal 6 deelnemers zijn. Aanvullende informatie over de wandeling ontvangt u direct na reservering. Uiterlijk een dag van te voren hoort u of de wandeling wel of niet doorgaat.

In de schuiftabel hieronder vindt u beknopte informatie over de verschillende wandelingen. Mocht u zeker willen zijn dat er plaats is voor uw groep of gaat uw voorkeur uit naar een andere datum en/of tijd dan in de agenda aangegeven, kies dan n plaats van de Standaard Tour voor een Tour op Maat.
Voor meer informatie en het aanvragen van een Tour op Maat kunt u gebruik maken van dit mailformulier.

Bekijk ook onze algemene voorwaarden.

For English speakers a Traces of Slavery city walk with an English speaking guide is available on request. For information and reservations please mail us using our mail form. For the English Tour on Sunday March 19, 11:00hrs – click on the date at the bottom of the page to make your reservation.

Verschuif de tabel voor alle informatie >>

type	aanvang	duur (min.)	korte omschrijving	aanmelding	min/max. deelnemers	prijs p.p.
standaard donderdag	17:30	90	kennismaking met het in Utrecht zichtbare slavernijverleden	via agenda	6 / 25	€ 10
standaard zondag	11:00	90	kennismaking met het in Utrecht zichtbare slavernijverleden	via agenda	6 / 25	€ 10
thematisch	Op aanvraag hetzij zondag 11:00u of donderdag 17:30u	90	Wandeling specifiek gericht op een of meer van de volgende thema’s: zwarte aanwezigheid, De rol van de kerk, universiteitsgebouwen, Thematische wandelingen kun je als groep reserveren.	informatie en boeking via de mail	6 / 25	€ 10
tour op maat	op afspraak		De wandeling wordt naar wens ingericht (standaard, thema, of combinatie). Duur en inhoud in overleg.	informatie en boeking via mail	prijs, duur en deelname in overleg

Komende evenementen

mrt 2023

Standaard Tour Donderdag – 23 maart 2023 om 17:30 - 19:00